Wie ooit Sergio Leone’s ‘Once Upon a Time in the West’ zag, weet: niet wat er door mensen wordt gezegd bepaalt hun onderlinge verhoudingen, maar wat er tussen hen door de jaren heen gebeurt. Slechts een handvol momenten, stilgezette taferelen, zijn het van waaruit ons leven te begrijpen valt. De korte tijd - slechts enkele dagen - waarbinnen het filmverhaal zich afspeelt, is bedrieglijk. Wat we zien is de resultante van botsende archetypische figuren die elkaar reeds eerder, in vorige levens, ontmoetten.

Zo bezien doet het er niet toe dat Leone’s film een western is, wie over zijn leven mijmert denkt niet in bewegende, maar in verstilde beelden. Eerder dan actie zijn het tableaux die Leone ons voorschotelt, hoewel actie steeds volgt. Al weet je, door de begeleidende muziek, door close ups die het hele scherm vullen, waaruit de actie zal bestaan, minimaal veranderende gelaatsexpressies, de uiterst trage aanloop naar de actie in kwestie, maken dat wat volgt je toch verrast. Net zoals je, terugkijkend op gebeurtenissen uit je leven, het onvermijdelijke karakter ervan begrijpt en er tegelijk verbaasd over kunt zijn.

Zonder dat de film expliciet over het maken van westerns handelt is ‘Once Upon a Time’ een metafilm, een film over westerns als genre, daarmee postmodern van aard. Zoals Don Quichotte - Cervantes’ meesterlijke persiflage over de in de middeleeuwen zo populaire ridderromans - zelf ook een ridderroman is, over de top, zo is ook ‘Once Upon a Time in the West’ als persiflage over de top. Luidde Don Quichotte het einde van de ridderromans in, daarmee het einde van een epoque, ‘Once Upon a Time’ markeert het einde van de ‘voor echte mannen is alles mogelijk’ American way of life.

Er was maar één cineast die zich dat, gegeven het niveau dat hij in het genre had behaald, kon permitteren: Sergio Leone. Zijn film mag dan een persiflage zijn, over de top, het is en blijft er een die je de adem beneemt. Dit terwijl westerns, Leone’s eerdere westerns inbegrepen, ons, net als de ridderromans van vóór Cervantes’ tijd, niet meer weten te boeien.

Anthony Draaisma

mei 2016

"Once Upon a Time in the West", een oorspronkelijk meer dan drie uur durende film uit 1968, van de hand van Sergio Leone, werd voor dvd ingekort tot twee uur en veertig minuten. De ‘Special Collector’s Edition’ bevat vele extra’s, waaronder een track, voorzien van meelopend commentaar. Cast, Morricone’s filmmuziek en openingsscène bezorgden de film een cultstatus.