Zelfs nu, 65 jaar later, vreest Paini nog de dag dat haar geheim zal uitlekken, aldus antropologe Hilde Janssen in haar boek en film over het verdrongen oorlogsverleden van troostmeisjes in Indonesië. De vrouwen spreken er, net als Paini, zelden over. Haast als een blinde die voorzichtig de weg aftast, gebruikt Hilde dezelfde vage bewoordingen als de vrouwen die zij interviewt. In de hoop dat zij zich een beetje ontspannen, zich veilig voelen, hun schaamte even van zich afschudden.

Uiteindelijk ontkomt ook Hilde er niet aan om pijnlijke vragen te stellen, voorbij de schaamte, voorbij het gegiechel dat hun ongemak camoufleert. Als deze vrouwen er straks niet meer zijn, aldus Hilde, is er immers geen manier meer om er achter te komen wat er tijdens de bezettingsjaren is gebeurd. Geen manier meer om de wereld te laten weten dat de oorlog voor hen nooit is opgehouden. Slapeloze nachten, mislukte huwelijken, armoede, schuldgevoel, verlammende schaamte, dat alles kenmerkte hun leven sindsdien. Zélf de pijn, zélf het verdriet maar dragen, die aan anderen, aan ouders, familie, man en kinderen besparen …

Al deed zij daarvoor nog zo haar best, voor het dorp haar verleden verhullen viel niet mee. ‘Japans afdankertje’, sist een oude man haar toe als hij haar tegenkomt in het veld waar zij gras zoekt voor de geiten. Paini doet of ze niks hoort. Hilde, die vloeiend Indonesisch spreekt, is het niet ontgaan. ‘Het doet pijn, nog steeds, het is een zonde, ik ben een zondaar, vraag vergiffenis aan God’, zegt Paini. Voor Paini is seksualiteit alleen binnen het huwelijk toegestaan. Alles daarbuiten, ook wanneer dat onder dwang plaats vindt, heet overspel, leidt tot schuld, tot schaamte.

Hilde’s langjarige speurtocht naar nog levende slachtoffers van het Japanse bezettingsleger leidde tot indringende verhalen en portretten, samen met fotograaf Jan Banning vastgelegd in boek en fotoboek, door Frank van Osch verfilmd. Waarvoor lof, lof voor het even waardige als poëtische eerbetoon dat op deze wijze aan de troostmeisjes van weleer ten deel viel.

Anthony Draaisma

augustus 2017

Foto's: links Mastia (1927), rechts Paini (1930). Tekst naar Hilde Janssens’ boek ‘Schaamte en Onschuld’. In de film ‘Omdat wij mooi waren’, van Frank van Osch, zie je hoe Hilde hun harten verovert. Paini voelt zich zo vertrouwd dat zij samen met haar het Japanse volksdansje danst dat zij gedwongen was te leren. In Jan Bannings fotoboek een aan hen gewijde portretgalerij.